Był to ósmy dzień wojny i rozpoczęła się okupacja… [historia Inowrocławia]

Początek okupacji utożsamiany jest z kilkoma wydarzeniami-symbolami. Zalicza się do nich samoistną obronę miasta - wtedy, 8 września - podjętą przez rezerwistów i młodzież harcerską ze spontanicznie zwołanej straży obywatelskiej. Dalej - odwetowe spalenie kamienicy na Rynku z apteką „Pod Orłem” (9 września) i krwawe wydarzenia, do jakich doszło w nocy z 22 na 23 października 1939 r. w więzieniu, gdzie bestialsko wymordowano co najmniej 56 zakładników i aresztantów.

Skala eksterminacji szybko narastała: kolejne rozstrzeliwania w więzieniu i w pobliskich lasach, aresztowania i wyroki skazujące na pobyt w obozach koncentracyjnych, cała gama szykan i represji skierowanych wobec mieszkańców miasta (czołową rolę w tej machinie odegrał obóz policyjny i wychowawczy na Błoniach, utworzony we wrześniu 1940 r.), niszczenie symboli narodowych i religijnych…

Niemcy radykalnie rozwiązali też „kwestię żydowską”. Od końca września 1939 r. Żydzi trafiali do obozów w Kruszwicy, Gnieźnie i Piotrkowie Trybunalskim. Ostatecznie - poza nielicznymi wyjątkami - już w 1940 r. wszyscy członkowie tej inowrocławskiej społeczności zostali wymordowani.

Szeroko zaplanowane akcje wywózek Polaków do GG prowadzono wobec mieszkańców Inowrocławia od jesieni 1939 r. Pierwszy transport sformowano 30 listopada… W relacji ks. Hieronima Goździewicza czytamy: „W nocy wyprowadzono na ulice około 1000 rodzin, zgromadzono je na Rynku obstawionym wojskiem, a następnie zaprowadzono na dworzec i wsadzono do wagonów. Żołnierze pilnowali, by nikt nie mógł do wagonów się zbliżyć. Wkrótce transport ruszył w nieznanym kierunku”…

Wśród wywożonych byli głównie nauczyciele, urzędnicy, osoby wykonujące tzw. wolne zawody i kupcy. W kolejnych dwóch transportach, które wyruszyły jeszcze przed Bożym Narodzeniem, wysiedlono kolejnych 2000 osób. Miejscem docelowym były głównie okolice Radomia, Lublina i Krakowa.

Wiadomo, że tylko pierwszą wywózkę Niemcy przeprowadzili bezpośrednio z mieszkań na dworzec.
Kolejne następowały etapowo. Przewidzianych do wywiezienia spędzano najpierw do wyznaczonych punktów, najczęściej było to kino „As” na placu Klasztornym.
Akcję podejmowano w godzinach wieczornych. Inowrocła-wianom dawano do pół godziny czasu na spakowanie rzeczy osobistych i żywności, przy czym cały bagaż rodziny nie mógł przekraczać 30 kg. Pozostały majątek (meble, sprzęty itd.) wraz z mieszkaniem podlegał konfiskacie. Wszelkie precjoza, złoto itp. pod groźbą surowych kar należało oddać.

Drugi etap wysiedleń to luty 1940 r. Utworzono wtedy transporty jadące do Radomska (około 1500 osób) i mniejsze do Dębicy i Miechowa. Po usunięciu z miasta i okolicy tych Polaków, których uznano za niepożądanych, pozostałych przeznaczono jako tanią siłę roboczą potrzebną do sprawnego funkcjonowania przemysłu i administracji komunalnej miasta. W całej akcji wysiedlono z Inowrocławia 4185 osób i 1216 z powiatu, w tym 1891 tzw. obciążonych politycznie i 982 reprezentantów miejscowej inteligencji.

Kolejny etap wysiedleń rozpoczął się w lipcu 1940 r. Dotknął rolników i związany był z napływem wiejskiej ludności niemieckiej z terenów m.in. Besarabii i Wołynia. Do końca roku wywieziono 1200 osób (wywózka z 1 września objęła mieszkańców Szymborza i Rąbina). Łącznie w czasie okupacji wysiedlono z powiatu inowrocławskiego około 12 tysięcy osób, z tego z miasta 4500. Liczby te nie obejmują jednak wywożonych na roboty do Rzeszy, a tego rodzaju akcje Niemcy prowadzili systematycznie już od października 1939 r. Szacuję się, że tymi represjami dotknięto w sumie grupę ponad 5500 mieszkańców Inowrocławia i okolicy, w tym młodzieży do 21 lat - nie mniej niż 2400 osób.